امواج الکترومغناطیسی چیست؟-از 0 تا 100✅

امواج الکترومغناطیسی چگونه تولید می ­شوند؟

امواج الکترمغناطیسی (Electromagnetic Waves) یا نور، همان نوسانات میدان های الکتریکی و مغناطیسی هستند که در فضا توزیع و منتشر می شوند.

به عبارت ساده تر، امواج الکترومغناطیسی وظیفه انتقال انرژی به شکل تابش الکترومغناطیسی را بر عهده دارند که در طیف های مختلف و با انرژی های مختلف وجود دارند.

امواج الکترومغناطیسی کاربردهای عملی زیادی دارند، از جمله تأمین نور و روشنایی، سیستم های ارتباطی، تصویربرداری پزشکی و تولید انرژی.

به عنوان مثال، امواج رادیویی برای پخش سیگنال های تلویزیونی و رادیویی استفاده می شود، در حالی که اشعه ایکس برای تصویربرداری پزشکی استفاده می شود.

در این مقاله به طور مفصل این امواج، منشأ تولید، انواع و کاربرد آنها را مورد بررسی قرار می دهیم. با ما همراه باشید.

منظور از میدان چیست؟

میدان، یک اصطلاح فیزیکی برای ناحیه ­ای است که با اعمال نیرویی می­ تواند بر ماده موجود در آن تأثیر بگذارد.

به عنوان مثال، خورشید یک میدان گرانشی ایجاد می­ کند که سیارات منظومه شمسی را جذب می­ کند و بنابراین در وضعیت قرارگیری آنها در مدارات خاص و در فواصل ویژه تأثیر می­ گذارد.

مشابه با میدان گرانشی، برای ذرات باردار نیز می­ توان میدان تعریف کرد. بارهای الکتریکی ساکن تنها تولید کننده­ میدان الکتریکی هستند، زیرا تنها نیرویی که به آنها وارد می­ شود، از نوع الکتریکی است.

در حالی که بارهای الکتریکی متحرک، هم میدان الکتریکی و هم میدان مغناطیسی تولید می­ کنند. این موضوع، یک نتیجه مهم از نظریه­ ماکسول است که بارهای شتاب­ دار، امواج الکترومغناطیسی تابش می ­کنند.

برخلاف امواج صوتی که باید با برخورد مولکول‌ ها به یکدیگر (مانند دومینو) از ماده عبور کنند، امواج EM نیازی به رسانه یا محیط واسط ندارند و در فضای خالی نیز حرکت می کنند.

امواج سینوسی یکی از اشکال امواج الکترومغناطیسی هستند. دقت داشته باشید که همه امواج EM سینوسی نیستند، اما همه امواج الکترومغناطیسی را می توان به عنوان یک برهم نهی خطی از امواج سینوسی که در جهات دلخواه حرکت می کنند مشاهده کرد (بسط فوریه).

تبدیل فوریه یک تکنیک ریاضی است که می تواند برای تبدیل یک تابع از یک متغیر واقعی به متغیر دیگر استفاده شود و ابزاری قدرتمند و منحصر به‌ فرد برای طیف‌ نگارها است.

زیرا انواع مطالعات طیف‌ سنجی با طیف وسیعی از امواج الکترومغناطیسی سر و کار دارند و از این تبدیل، برای توصیف رفتار امواج نور و برهمکنش آنها با ماده استفاده می شود.

تبدیل فوریه یک موج الکترومغناطیسی تابع پیچیده ای است که دامنه و فاز موج را در هر جزء فرکانس توصیف می کند.

عملکرد کلی تبدیل فوریه

نحوه تولید امواج الکترومغناطیسی

ذره بارداری را در نظر بگیرید که با فرکانس خاصی در نوسان است (شتاب دارد). این ذره شتاب­دار، یک میدان الکتریکی نوسانی در فضا ایجاد می­ کند که سبب ایجاد یک میدان مغناطیسی نوسانی در همان محیط می­ شود.

این میدان مغناطیسی جدید نیز به نوبه خود، منبع میدان الکتریکی نوسانی است. بنابراین، به­ عبارتی می­ توان گفت که همزمان با انتشار موج در فضا، میدان‌ های الکتریکی و مغناطیسی نوسان کننده، یکدیگر را با یک فرکانس بازسازی می‌ کنند.

قدرت بخش های الکتریکی و مغناطیسی موج به صورت زیر با یکدیگر مرتبط است:

E/B=c

رابطه بالا به این معنی است که میدان مغناطیسی B نسبت به میدان الکتریکی E بسیار ضعیف تر است.

یک موج EM صفحه ای سینوسی که در جهت x حرکت می کند به شکل زیر است، به طوری که E بردار میدان الکتریکی و B بردار میدان مغناطیسی موج EM است.

E(x,t) = Emax cos(kx – ωt + φ)

  B(x,t) = Bmax cos(kx – ωt + φ)

برای امواج الکترومغناطیسی، میدان های E و B همواره عمود بر یکدیگر و عمود بر جهت انتشار هستند که در شکل زیر، جهت انتشار  در جهت E x B است.

امواج الکترومغناطیسی

عملکرد کلی تابش الکترومغناطیسی

تغییر در برخی از خصوصیات میدان ­ها یا همان امواج الکترومغناطیسی، طیف گسترده ­ای از امواج را تولید می­ کند که محققان و تولید کنندگان در حوزه های مختلفی از آنها استفاده می کنند.

عملکرد امواج الکترومغناطیسی به گونه ای است که بدون نیاز به تماس مستقیم بین دو مکان، انرژی را از نقطه­ ای به نقطه دیگر منتقل می­ کنند.

در حالی‌ که ذرات محیط منتقل­ کننده­ موج در نقطه ثابتی ارتعاش دارند، انرژی تابشی (نور) از مکانی به مکان دیگر و با سرعتی در حدود 299792 کیلومتر در ثانیه (سرعت نور) در فضا منتشر می­ شود.

هر بخش از طیف امواج الکترومغناطیسی (از امواج رادیویی تا اشعه گاما) مقدار متفاوتی انرژی را حمل می ­کند. نور مرئی، تنها بخش کوچکی از این امواج است و هر رنگ آن نیز مربوط به طول موج متفاوتی است.

هنگامی که امواج الکترومغناطیسی از یک محیط عبور می کنند، سرعت امواج در محیط v = c/n است، که در آن n(λ) ضریب شکست محیط است. شاخص شکست n یکی از ویژگی های محیط است و به طول موج EM بستگی دارد.

وقتی یک موج EM از یک محیط با ضریب شکست n1 به محیط دیگری با ضریب شکست متفاوت n2 حرکت می کند، فرکانس آن ثابت می ماند، اما سرعت و طول موج آن تغییر می کند. برای هوا n تقریباً برابر با 1 (برای تمام طول موج ها) است.

نشر امواج الکترومغناطیسی در محیط هایی با ضریب شکست مختلف

کمترین و پر انرژی­ ترین بخش امواج الکترومغناطیسی

پرتوهای گاما پرانرژی­ ترین بخش امواج الکترومغناطیسی هستند و امواج رادیویی کمترین انرژی را دارا می باشند.

هر چه موج انرژی بیشتری حمل کند، باریک‌ تر است، یا به عبارت فنی تر، طول موج آن کوتاه‌ تر است. از این رو، پرتوهای ایکس طول موج‌ های کوتاه‌ تری نسبت به امواج نور مرئی دارند. نور مرئی نیز طول موج‌ کوتاه‌ تری نسبت به امواج رادیویی دارد.

مقایسه امواج الکترومغناطیسی با فرکانس های مختلف

ویژگی­ های کلیدی امواج الکترومغناطیسی

همانطور که پیش از این نیز ذکر شد، موج الکترومغناطیسی یک نوسان دوره ­ای یا متناوب از موج های الکتریکی و مغناطیسی است که در فضا منتشر می­ شود. در این بخش با مشخصات اصلی آنها آشنا می شویم.

به بالا ترین و پایین ترین نقطه موج چه می گویند؟

بالاترین نقطه موج را قله و پایین ­ترین نقطه موج را فرورفتگی یا دره می­ نامند.

مشخصات یک موج الکترومغناطیسی

چهار مشخصه اصلی امواج الکترومغناطیسی

به طور کلی، یک موج الکترومغناطیسی با چهار مشخصه اصلی زیر شناسایی می‌ شوند:

1. فرکانس
2. طول موج
3. دامنه
4. دوره تناوب

فرکانس

امواج الکترومغناطیسی، به شدت به فرکانس بستگی دارند و با این کمیت شناسایی می شوند. فرکانس (ν)، برابر با تعداد ارتعاشات یا نوسانات ذره در یک ثانیه است.

به عبارت دیگر، فرکانس سرعتی است که موج الکترومغناطیسی تابشی نوسان می­ کند (تعداد دفعاتی که موج خودش را در یک ثانیه تکرار می­ کند).

واحد فرکانس معمولاً بر حسب هرتز (Hz) بیان می­ شود، که به نام هاینریش هرتز (1857-1894)، اولین فردی که امواج رادیویی را تولید کرد، نام­ گذاری شده است.

یک هرتز، تعداد یک سیکل در یک ثانیه است.

طول موج

طول موج (λ) به زبان ساده، به طول یک دوره­ کامل موج و شروع تکرار دوره بعدی گفته می‌ شود. در واقع، فاصله­ بین دو قله­ یا دو دره­ متوالی، طول موج نامیده می­ شود.

رابطه­ معکوس بین فرکانس با طول موج، از طریق سرعت موج الکترومغناطیسی بیان می­ شود که در آن c، معمولاً سرعت نور در نظر گرفته می شود.

f=c/λ

دوره تناوب

اگر اتفاقی یا فرایندی به طور پیوسته تکرار شود، گفته می شود که پدیده ای تناوبی است و زمانی که طول می کشد این عمل یک چرخه کامل را طی کند و دوباره از نو تکرار شود، زمان تناوب نام دارد.

در مورد موج الکترومغناطیسی نیز چنین است. مدت زمانی که طول می‌کشد تا یک طول موج تکرار شود – دوره تناوب موج (T) نامیده می‌شود. دوره تناوب و فرکانس نسبت عکس دارند.

T=1/f

دامنه

حداکثر تغییر در قدرت یک موج الکترومغناطیسی در یک طول موج، دامنه­ آن نامیده می­ شود (A). به عبارت دیگر، دامنه موج ارتفاع از قله تا فرورفتگی موج است.

در یک محیط خاص، بیشترین جابجایی نقطه ای مشخص از موج از نقطه ای که معمولاً حول آن ارتعاش می کند، دامنه موج نامیده می شود.

از روی شکل موج نیز می توان گفت که فاصله یک قله یا دره از خط مرکزی (خط سکون ذره ) دامنه موج نام دارد.

مقدار انرژی حمل شده توسط موج با دامنه آن موج رابطه دارد. موج با انرژی بالا دامنه بزرگی خواهد داشت و برعکس این حالت، موج با انرژی پایین دامنه کمی دارد.

تناسب دامنه و انرژی موج

انرژی منتقل شده توسط موج با مجذور دامنه موج رابطه مستقیم دارد و دو برابر شدن دامنه موج، متناسب با چهار برابر شدن انرژی منتقل شده توسط آن است.

E∼A²

برخی دانشمندان، طیف­ تابشی امواج الکترومغناطیسی را به جای طول موج (λ) بر حسب واحدی به نام عدد موج (cm^-1) توصیف می­ کنند. رابطه­ بین فرکانس و عدد موج بر حسب روابط زیر است:

wave number=1/λ=ω/2πc=f/c

دلیل اصلی که بسیاری از دانشمندان، به ویژه شیمیدان­ ها علاقه دارند که از عدد موج به جای طول موج به عنوان واحد استفاده کنند، این است که به طور مستقیم با انرژی متناسب اند (عدد موج بالاتر، انرژی بیشتر را نشان می­ دهد).

طیف های مختلف امواج الکترومغناطیسی

توجه داشته باشید که در مورد امواج الکترومغناطیسی، انرژی با فرکانس نسبت مستقیم دارد و در آن h، ثابت پلانک است.

E = hν

با توجه به معادله بالا، از نظر کیفی می ­توان دید که بیشترین تابش انرژی مربوط به ناحیه پرتو ایکس طیف است، تا جایی که می توانند انرژی لازم برای شکستن پیوندهای مولکول­ی را تأمین کنند (رزونانس مغناطیسی هسته‌ (NMR)).

در انتهای دیگر طیف امواج الکترومغناطیسی، فرکانس‌ های رادیویی انرژی بسیار پایینی دارند، فقط به اندازه‌ ای هستند که باعث گذار اسپین هسته‌ ای یا الکترونی در مولکول‌ ها شوند (رزونانس اسپین الکترون (ESR)).

فرکانس‌ های نشان‌ داده‌ شده در شکل زیر در محدوده ای هستند که توسط منابع رایج تولید می‌ شوند و با استفاده از آشکارسازهای رایج قابل مشاهده هستند و محدوده ­هایی مانند مایکروویو، مادون قرمز و غیره در مرزهایی هم پوشانی دارند.

طیف امواج الکترومغناطیسی

امواج رادیویی

امواج رادیویی با حرکت شتاب دار بارها در سیم­ های رسانا تولید می­ شوند. آنها در سیستم­ های ارتباطی رادیویی و تلویزیونی استفاده می شوند و به طور کلی در محدوده فرکانسی kHz 500 تا حدود MHz 1000 هستند.

• باند AM (مدوله شده با دامنه) از kHz 530 تا kHz 1710 است.
• فرکانس ­های بالاتر تا MHz 54 برای باندهای موج کوتاه استفاده می­ شوند.
• امواج تلویزیون نیز از MHz 54 تا  MHz 890 است.
• باند رادیویی FM (مدولاسیون فرکانس) از MHz 88-108 گسترش می­ یابد.
• تلفن­ های همراه از امواج رادیویی در باند فرکانس فوق العاده بالا (UHF) برای انتقال ارتباطات صوتی استفاده می­ کنند.

امواج مایکروویو (موج ریز)

امواج مایکروویو (امواج رادیویی با طول موج کوتاه)، با فرکانس‌ هایی در محدوده گیگاهرتز (GHz)، توسط لوله‌ های خلأ ویژه تولید می‌ شوند.

به دلیل طول موج کوتاه آنها، بیشتر برای سیستم­ های راداری مورد استفاده در ناوبری هواپیما مناسب هستند و اجاق­ های مایکروفر از کاربردهای خانگی جالب این امواج هستند.

در چنین دستگاه­ هایی، فرکانس امواج مایکروویو به گونه‌ ای انتخاب می‌ شود که با فرکانس تشدید مولکول‌ های آب مطابقت داشته باشد تا انرژی حاصل از امواج به طور موثر به انرژی جنبشی مولکول‌ ها منتقل شود. این عامل، باعث افزایش دمای هر ماده غذایی حاوی آب می ­شود.

کاربرد امواج میکروویو در گرم کردن غذا

امواج مادون قرمز

این طیف از امواج، در مجاورت طول موج بلند انتهای طیف مرئی قرار دارد و توسط اجسام و مولکول­ های داغ تولید می ­شود.

مولکول های آب به راحتی امواج مادون قرمز را جذب می­ کنند (بسیاری از مولکول­ های دیگر نیز، به عنوان مثال، CO₂ و NH₃، جاذب این امواج هستند).

درحقیقت، این امواج، نه تنها کل اتم ­ها یا مولکول­ های یک ماده، بلکه تمامی الکترون­ ها را به ارتعاش در می­ آورند که باعث افزایش انرژی درونی و در نتیجه افزایش دمای ماده می­ شود، به همین دلیل است که امواج مادون قرمز، اغلب امواج گرما نامیده می­ شوند.

همچنین، تابش فروسرخ نقش مهمی در حفظ گرمای زمین یا دمای متوسط ​​زمین از طریق اثر گلخانه ­ای دارد. نور مرئی ورودی (که نسبتاً به راحتی از جو عبور می­ کند) توسط سطح زمین جذب شده و به صورت تشعشعات مادون قرمز (طول موج بلندتر) تابش می ­شود.

در نهایت، تشعشعات مادون قرمز توسط گازهای گلخانه ای از قبیل دی اکسید کربن و بخار آب به دام می افتند که به اثر گلخانه ای معروف است.

دستگاه ­های الکتریکی (به عنوان مثال دیودهای ساطع کننده نور نیمه هادی) نیز اشعه­ مادون قرمز ساطع می­ کنند و به طور گسترده در سوئیچ ­های از راه دور سیستم­ های الکتریکی خانگی مانند تلویزیون، ضبط کننده­ های ویدئویی و سیستم­ های Hi-Fi کاربرد دارند.

کاربرد امواج فروسرخ در تصویربرداری

کاربرد امواج مادون قرمز

• استفاده در ماهواره­ ها
• طیف سنجی نوری
• مقاصد نظامی
• بررسی رشد محصولات زراعی (به صورت طیف سنجی)
• فیزیوتراپی
• قطعات الکتریکی
• سیستم های کنترل از راه دور
• سیستم های درمانی
• روشنایی
• تصویربرداری

نور مرئی

آشناترین شکل امواج الکترومغناطیسی است و بخشی است که توسط چشم انسان تشخیص داده می­ شود. از حدود Hz 10¹⁴ ×4 تا حدود Hz  10¹⁴ ×7 یا محدوده­ طول موجی در حدود nm 400-700 را شامل می­ شوند.

این بخش قابل مشاهده از طیف الکترومغناطیسی شامل رنگ هایی است که در رنگین کمان می بینیم: قرمز، نارنجی، زرد، سبز، آبی، نیلی و بنفش.

پرتوهای فرابنفش

طیف فرابنفش امواج الکترومغناطیسی، طول موج­ های از حدود m  10^-7 ×4 (nm 400) تا m  10^-10 × 6 (nm 6/0) را پوشش می ­دهند و معمولاً توسط لامپ­ های مخصوص و اجسام بسیار داغ تولید می ­شود.

خورشید یکی از منابع مهم تولید پرتو فرابنفش است، اما خوشبختانه بیشتر آن در لایه اوزون موجود در جو در ارتفاع حدود 40 تا 50 کیلومتری جذب می­ شود.

اشعه فرابنفش در مقادیر زیاد، اثرات مضری بر سلامت و پوست و چشم انسان دارد. قرار گرفتن بیش از حد در معرض اشعه فرابنفش باعث تولید ملانین بیشتر شده و باعث برنزه شدن پوست می­ گردد.

این اشعه، توسط شیشه معمولی جذب می ­شود. از این رو، نمی­ توان از طریق آفتاب گرفتن در پشت پنجره­ های شیشه ­ای برنزه یا آفتاب سوخته شد.

سه گروه اشعه فرابنفش خورشید

کاربرد اشعه فرابنفش

جوشکاران از عینک­ های شیشه ای مخصوص یا ماسک­ های صورت با پنجره های شیشه­ ای استفاده می ­کنند تا از چشمان خود در برابر تابش بیش از حد اشعه فرابنفش تولید شده توسط قوس ­های جوشکاری محافظت کنند.

با توجه به طول موج­ کوتاه، اشعه فرابنفش را می ­توان در دسته پرتوهای بسیار باریک قرار داد که برای کاربردهایی با دقت بالا مانند جراحی چشم لیزیک مورد استفاده قرار می گیرند.

یکی از کاربردهای لامپ های UV، از بین بردن میکروب­ ها است که به طور گسترده ای در دستگاه­ های تصفیه آب نیز استفاده می ­شود.

یکی دیگر از کاربردهای مهم این طیف، در طیف سنج های نوری است که به عنوان منبع نور مورد استفاده قرار می گیرند و نقش بسزایی در آنالیز مواد دارند.

لایه اوزون در اتمسفر نقش محافظتی در برابر اشعه­ فرابنفش ایفا می­ کند که کاهش آن توسط گازهای کلروفلوئوروکربن (CFCs) یک موضوع نگرانی بین المللی است.

اشعه ایکس

پس از ناحیه UV، ناحیه اشعه ایکس قرار داردکه طول موج ­های حدود m 10^-8 (nm 10) تا m 10^-13 (nm 10^-4) را پوشش می­ دهد.

یکی از راه­ های رایج برای تولید اشعه ایکس، بمباران یک هدف فلزی توسط الکترون­ های پر انرژی است.

اشعه ایکس به عنوان یک ابزار تشخیصی در پزشکی و به عنوان یک درمان برای انواع خاصی از سرطان استفاده می­ شود.

عکس برداری با اشعه ایکس

از آنجایی که اشعه ایکس به بافت­ ها و ارگانیزم­ های زنده آسیب می ­زند یا آنها را از بین می برد، باید مراقب بود که از قرار گرفتن در معرض غیر ضروری یا بیش از حد جلوگیری شود.

اشعه گاما

آنها در محدوده انتهایی فرکانس بالای طیف امواج الکترومغناطیسی قرار دارند و طول موج­ هایی از حدود m 10^-10 تا کمتر از m 10^-14 دارند.

این تابش با فرکانس بالا، در واکنش ­های هسته ­ای تولید می ­شود و توسط هسته­ های رادیواکتیو نیز ساطع می ­شود. در پزشکی نیز برای از بین بردن برخی سلول­ه ای سرطانی استفاده می­ شوند.

استفاده از اشعه گاما در پزشکی

سخن پایانی

امواج الکترومغناطیسی یک مفهوم اساسی در فیزیک است که از میدان های الکتریکی و مغناطیسی نوسانی تشکیل شده اند که در فضا منتشر می شوند.

نظریه امواج الکترومغناطیسی توسط کلارک ماکسول ارائه شد. نکات اصلی این نظریه این است که هنگامی که یک ذره باردار الکتریکی تحت شتاب حرکت می کند، میدان های الکتریکی و مغناطیسی متناوب تولید و منتقل می شود. این میدان ها به صورت امواج منتقل می شوند.

امواج الکترومغناطیسی را می توان بر اساس طول موج/فرکانس های مختلف طبقه بندی و مرتب کرد. این طبقه بندی به عنوان طیف نوری شناخته می شود.

نور ساطع شده یا منعکس شده از اجسام اطراف ما اطلاعاتی در مورد جهان پیرامون در اختیار ما قرار می دهد. چشمان ما به طیف مرئی این طول موج­ ها حساس است اما حیوانات، به طول موج­ های مختلفی حساس هستند.

به عنوان مثال، مارها می ­توانند امواج مادون قرمز را تشخیص دهند، و دامنه دید­ “قابل مشاهده” بسیاری از حشرات به خوبی تا فرابنفش نیز می رسد.

امروزه، امواج الکترومغناطیسی پایه و اساس بسیاری از روش ها و تکنولوژی ها می باشد، از جمله روش  طیف ­سنجی که برای شناسایی مواد به کار می رود.

نواحی فرابنفش و مرئی طیف بیشترین کاربردها را در طیف ­سنجی دارند و جذب در این نواحی باعث تحریک بیرونی ­ترین الکترون­ های مولکول می ­شود.

انرژی امواج الکترومغناطیسی محدوده­ فرابنفش بسیار زیاد است و گاهی اوقات برای شکستن مولکول­ های جذب کننده کافی است.

جذب نور منجر به تشکیل مولکول‌ های برانگیخته می‌ شود و باعث می ­شود که بتوانند انرژی خود را با تجزیه، واکنش یا انتشار مجدد آزاد کنند.

برخی از  نواحی نیز، از جمله فروسرخ، اطلاعات حیاتی در مورد ساختار مولکول­ های آلی و غیرآلی به دست می­ دهند. جدول زیر نواحی طیف و انواع گذار انرژی در طیف سنجی را به طور خلاصه بیان می ­کند.

انواع گذار انرژی در طیف های مختلف امواج

بیشتر تشعشعات الکترومغناطیسی از فضا قادر به رسیدن به سطح زمین نیستند زیرا جو زمین مانع از رسیدن بیشتر انواع امواج الکترومغناطیسی از فضا به سطح زمین می شود.

فرکانس های رادیویی، نور مرئی و مقداری نور فرابنفش آن را به سطح دریا می رساند. ستاره شناسان می توانند برخی از طول موج های فروسرخ را با قرار دادن تلسکوپ در قله کوه ها مشاهده کنند.

پروازهای موشکی می توانند ابزارها را تا بالای جو زمین ببرند، اما فقط برای چند دقیقه قبل از اینکه دوباره به زمین سقوط کنند.

تصویر زیر نشان می‌ دهد که بخش‌ های مختلف طیف EM قبل از جذب تا چه اندازه می‌ توانند در جو پیش بروند.

پیشروی امواج الکترومغناطیسی در جو زمین

در آخر به شما کاربر عزیز پیشنهاد می کنیم که از محصولات شرکت دانش بنیان بلورآزما نیز دیدن کنید و در صورت نیاز کاتالوگ هر محصول را به صورت جداگانه دانلود کرده و حتی برای دوستان خود بفرستید.

منابع و مراجع

Wikipedia

J. A, Electromagnetic Wave Theory, EMW Publishing, 2008. ISBN 0-9668143-9-8.

Electromagnetic Waves and Antennas.

“A Brief History of Spectroscopy.”